Interoceptie is het waarnemen van allerlei lichaamsprocessen. Denk aan bijvoorbeeld je hartslag, hoofdpijn, spierverkrampingen, een trillend oog, spierverslappingen. Het meeste hiervan gaat onbewust, net als de meeste zintuigelijke prikkels die je door een dag heen krijgt te verwerken. Als je echter bewust waarneemt wat je ruikt, of hoort, of ziet, merk je pas hoeveel informatie je dat geeft. Datzelfde geldt voor hetgeen je lichaam je vertelt. Maar waarom zou je daar op letten?
Er is steeds meer onderzoek naar het belang van het luisteren naar de signalen van je lichaam, interoceptie. Zo promoveerde psycholoog Anne Marsman (32) in 2021 op dit onderwerp. Ze zette twee groepen proefpersonen tegenover elkaar. De ene groep met een geschiedenis van ingrijpende, traumatische ervaringen in het verleden en de andere groep zonder traumatische ervaringen uit het verleden. Ze kregen kunstmatige pijnprikkels toegediend in de monnikskapspier (deze staat bekend om het reageren op stress) en daarna werd de spierspanning gemeten. Hieruit bleek dat mensen met een traumatische ervaring in het verleden meer en langer pijn ervoeren dan de mensen zonder traumatische ervaring. Conclusie hieruit is dat het lichaam stress en trauma opslaat. Hoe beter je in staat bent tot interoceptie, hoe beter je de eigen emoties kunt (leren) reguleren.
Ook binnen de psychotherapie ontstaat meer interesse in het lichaam en het vermogen tot interoceptie. Nelleke Nicolai schreef daar in 2020 het boek "In levende lijve: het lichaam in de psychotherapie" over. Zij benoemt het onvermogen tot interoceptie: alexithymie. Onderzoekers ontdekten dat patiënten met psychosomatische lichamelijke klachten moeite hadden met woorden geven aan hetgeen in hen omging en het ontbrak hen aan fantasie. Nicolai koppelt daar het gebrek aan lichaamseigenaarschap aan: het besef dat jij je lichaam bent. Dat lichaamseigenaarschap blijkt bij veel psychopathologie te ontbreken of verstoord te zijn. Hieruit volgt het belang van het weer leren ervaren van het eigen lichaam. Zonder interoceptie mis je de signalen van je autonome zenuwstelsel.
Het autonome zenuwstelsel is een ingenieus systeem in ons lichaam dat waarneemt of we in een veilige of een onveilige omgeving zijn. Het bestaat uit het sympatisch en het parasympatisch zenuwstelsel. Het eerste zorgt voor actie en energie, het tweede voor rust en herstel. Prof. dr. Stephen Porges, dé expert op het gebied van de relatie tussen het autonome zenuwstelsel en sociaal gedrag, noemt dit proces van waarnemen van gevaren neuroceptie. Als dat proces van neuroceptie niet goed verloopt, kan iemand gevaar detecteren dat er niet is. Positieve ervaringen zijn daarom van groot belang voor het evenwicht. Niet via controle, maar door te leren luisteren naar onze lichaamssignalen en daar effectief mee om te gaan en via training deze gevoelens en ervaringen te integreren. "De ruimte van Laban" is een methode om te leren luisteren naar die lichaamssignalen binnen je persoonlijke ruimte en deze ook te leren herkennen bij de ander. Hierdoor herstelt het evenwicht van het sympatisch en parasympatisch zenuwstelsel en activeer je het interoceptievermogen.
De ruimte van Laban is een ervaring die je bij voorkeur in groepsverband opdoet. Meerdere onderzoekers geven aan dat het verwerken van spanning en emoties met het lijf vooral goed werkt door in groepen te leren bewegen en erover te praten. Manos Tsakiris, hoogleraar psychologie aan de universiteit te Londen, wijst zodoende op het gebrek hiervan bij meditatie en mindfulness. Hij stelt dat een belangrijk deel van ons emotionele leven draait om de interactie met het hele systeem om ons heen; om naast het zelf weer contact maken met je eigen lijf, ook je lichaam weer in gezond contact brengen met mensen om je heen.
In de visie van Rudolf Laban komt alle beweging voort uit de onderlinge afhankelijkheid en samenwerking van lichaam, geest en ziel. Hij was zijn tijd ver vooruit...