De nervus vagus (ook wel tiende hersenzenuw of craniale zenuw X genoemd) is een belangrijke gemengde hersenzenuw die zowel sensorische (gevoels-) als motorische (bewegings-) vezels bevat. De nervus vagus wordt ook wel de snelweg van je hersenen naar je darmen genoemd. Door deze hersenzenuw kun je vlinders in je buik voelen, een knoop in je maag of pijn in je hart na een verbroken relatie. De voorste motorische kern van de nervus vagus wordt de ventrale vagus genoemd, de nucleus ambiguus . Deze tak innerveert voornamelijk de structuren boven het middenrif, zoals het hart, de keel en het gezicht (via verbindingen met andere zenuwen). Hij is betrokken bij sociale verbondenheid, spraak, mimiek en de regulatie van het hart. De ventrale vagus is onderdeel van het parasympathisch zenuwstelsel en zorgt in rust voor veiligheid, verbondenheid, ontspanning en sociale interactie. De achterste motorische kern van de nervus vagus wordt de dorsale vagus genoemd, de nucleus dorsalis nervi vagi . Deze tak innerveert voornamelijk de organen onder het middenrif: maag, darmen, lever, alvleesklier enzovoort. Hij stuurt de parasympathische regulatie van deze organen aan (bijvoorbeeld spijsvertering, energiebesparing). De dorsale vagus is het oudste, evolutionair gezien primitieve deel van de nervus vagus en is verantwoordelijk voor diepe rust, maar ook voor de "shutdown"-reactie (bevriezing, dissociatie) bij overweldigende stress. Wat er gebeurt bij heftige stress of een traumatische ervaring Wanneer je een heftige stress- of traumatische ervaring meemaakt, zoals een situatie waarin je je volledig overweldigd, machteloos of bedreigd voelt, kan je zenuwstelsel reageren op een manier die veel verder gaat dan alleen "vechten of vluchten". In zulke situaties kan de nervus vagus een centrale rol spelen, met name via een reactie die bekendstaat als de "freeze-respons" of de "dorsale vagale respons". Wat gebeurt er precies? De nervus vagus heeft dus grofweg twee belangrijke takken: Ventrale vagus – deze tak is actief als je je veilig, verbonden en rustig voelt. Het ondersteunt sociale betrokkenheid, spraak, oogcontact, en normale spijsvertering. Dorsale vagus – deze tak wordt actief bij extreme stress of gevaar dat je niet kunt ontvluchten of hanteren. Het lichaam schakelt dan over naar een soort ‘shutdown’-modus. In zo'n “shutdown” kunnen de volgende dingen gebeuren: Je verlamt of bevriest letterlijk. Je kunt je afwezig of losgekoppeld voelen van je lichaam (dissociatie). Je spraak kan (tijdelijk) wegvallen. Dit komt doordat de zenuwbanen die betrokken zijn bij stem en expressie minder actief worden. Je ademhaling vertraagt en wordt oppervlakkig. Je spierspanning zakt weg, wat voelt als instorten of niet meer kunnen bewegen. Deze staat is biologisch gezien bedoeld als een soort laatste redmiddel bij levensgevaar: het lichaam "doet alsof het er niet is" — zoals dieren die zich dood houden bij dreiging. Waarom kon ik niet meer praten? Bij mensen wordt spraak mede gereguleerd door delen van het zenuwstelsel die onder invloed staan van de ventrale vagale tak van de nervus vagus. Bij extreme stress schakelt het lichaam over naar de dorsale respons, waarbij die sociale en communicatieve functies als niet-essentieel worden gezien. Daardoor kan het voelen alsof je stem wegvalt of je letterlijk niet in staat bent iets te zeggen. Dit is geen teken van zwakte, maar een automatische overlevingsreactie van je zenuwstelsel. Als je dit herkent of vaker meemaakt, dan is het zinvol om hier met een professional (bijv. traumatherapeut, somatisch coach of lichaamsgerichte psycholoog) verder naar te kijken. Zij kunnen je helpen om: je zenuwstelsel beter te reguleren, meer veiligheid in je lichaam te ervaren, én je ventrale vagale systeem te versterken (wat herstel en communicatie vergemakkelijkt). Technieken zoals trauma-sensitieve ademhaling, polyvagaal-geïnspireerde therapieën of EMDR kunnen effectief zijn.

Daar lag ik dan. Vandaag precies 2 weken geleden. Van het ene op het andere moment in het ziekenhuis met een hersenbloeding. En dat terwijl ik me zo verheugde op het 13x spelen van de voorstelling "Delirium" op het Sonsbeek Theateravenue festival te Arnhem. Zo zie je maar weer dat je wel plannen kunt maken, maar dat het leven soms anders besluit...